دنیای کتاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ 7 ماه از حضور سید‌عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ساختمان بهارستان می‌گذرد،‌ 7 ماهی که برخلاف انتظار اهالی فرهنگ ماه‌هایی کم  سر و صدا برای ساختمان بهارستان و مراجعه‌کنندگان به آن یعنی اهالی فرهنگ و هنر بوده است.

سید‌عباس صالحی پیش از رای اعتماد گرفتن از مجلس شورای اسلامی بی‌میل ترین گزینه مطرح  برای گرفتن پست در دولت بود‌، صالحی که چند سالی پس از اتمام دولت دوازدهم را با حکم رهبر انقلاب در موسسه اطلاعات خارج از هیاهوهای حوزه فرهنگ به سر می‌برد،‌ حتی چند باری در نامه‌نگاری با اعضای کارگروه تعیین وزرا و شخص رئیس جمهور بی‌میلی خود را مطرح کرده بود،‌ به ناچار و با تاکید مقام معظم رهبری این سمت را پذیرفت.

اما آنچه این 7 ماه حضور صالحی در وزارت ارشاد نشان داده این است که اگرچه صالحی هنوز نگاه نخبگانی در حوزه فرهنگ را دنبال می‌کند،‌ اما به نظر می‌رسد او تلاش دارد با حفظ ساختارهای موجود،‌ تنها ثبات در حوزه فرهنگ را پیش گیرد،‌ و از هرگونه خرق عادت در این زمینه و حرکت‌های بنیادین و تغییر ساختارهای موجود دوری گزیند. از همین روست که در این 7 ماه اهالی فرهنگ و هنر تغیبر چندانی را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ندیده‌اند.

در زیرمجموعه‌های این وزراتخانه و در سایر معاونت‌ها نیز فعالیت پررنگی در این 7 ماه جز اداره امور روزمره و روتین هر ساله نظیر برگزاری جشنواره‌ها و جایزه‌های ادبی و هنری نداشته‌اند. نه در معاونت فرهنگی که حالا چند ماهی است،‌ پس از استعفای کلانتری معاون فرهنگی که زودهنگام استعفای خود را تقدیم صالحی کرد، همچنان با سرپرست اداره می‌شود، شاهد درانداختن طرحی نو نیستیم، در معاونت هنری،‌ سینمایی،‌ قرآنی و … نیز وضعیت چندان تفاوتی ندارد.

معاونت هنری که پس از حواشی ایجاد شده،‌ این روزها بیشتر معاونت سرپرست‌هاست و احکام صادره برای عمده مسئولیت‌ها در آن سرپرستی است.

در معاونت فرهنگی نیز خبری از ابقای محسن جوادی سرپرست فعلی معاون فرهنگی نیست،‌ چرا که او نیز به مانند شخص صالحی علی‌رغم میل باطنی و از سر اجبار این مسئولیت را پذیرفته و در عمده روزها نیز در همان پژوهشگاه فرهنگ،‌ هنر و ارتباطات مشغول بوده تا در طبقه سوم وزارتخانه.

شنیده ها نیز حکایت از ماندن وی تا پایان نمایشگاه در معاونت فرهنگی دارد و باید دید پس از آن این ایوب دهقانکار مشاور اجرایی فعلی معاونت  است که  معاون فرهنگی وزیر ارشاد می‌شود یا شخصی دیگری برای این سمت پیشنهاد می‌شود.

اما آنچه انتظار می‌رود این است که اگر جوادی حتی قرار است برای مدت محدودی در معاونت فرهنگی باقی بماند،‌ حضور او تنها به انجام امور روزمره جاری نظیر برگزرای جوایز ادبی‌، همچون جایزه جلال، شعر فجر یا برگزاری نمایشگاه کتاب تهران ختم نشود،‌ پس از 7 ماه حالا دیگر وقت آن است که تکلیف هیئت انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ مشخص شود،‌ کارها در اداره کتاب با سرعت بیشتری انجام شود،‌ سیاست معاونت در قبال مسئله تولید کاغذ مشخص شود،‌ حمایت از ناشران و کتابفروشان با شفافیت بیشتری تعیین تکلیف شود،‌ تکلیف حضور در آوردگاه‌های بین المللی و نقشه راه دیپلماسی فرهنگی سریعتر روشنن شود، علی‌الخصوص برگزاری نمایشگاه کتاب تهران که قرار است اردیبهشت ماه برگزار شود،‌ جریان روشن‌تری به خود بگیرد‌، نمایشگاهی که فعالیت‌‌های مقدماتی آن بسیار دیرهنگام آغاز شده و مشخص نیست با چه وضعیتی در بعد بین‌الملل و حتی داخل مواجه است.

اما این روزها،‌ در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یک دغدغه دیگر نیز دیده می‌شود،‌ دغدغه‌ای که مشخص نیست،‌ ناشی از پرسش و پاسخ نمایندگان مجلس از صالحی است،‌ یا دلیل دیگری دارد،‌ دغدغه‌ای منجر شده تا روابط عمومی وزراتخانه تلاشی نامحسوس در دور کردن خبرنگاران و اهالی رسانه از وزیر ارشاد داشته باشد،‌ به طور مشخص در برخی از رویدادهای اخیر این وزراتخانه هم‌چون جشن نوروز،‌ سالگرد تاسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی‌، برنامه‌های مرتبط با نمایشگاه قرآن و …. اهالی رسانه یا دعوت نبوده‌اند،‌ یا از حضور وزیر ارشاد در جمع خبرنگاران امتناع شده است،‌ در عین حال درخواست‌های اهالی رسانه برای گفت‌وگو با وزیر فرهنگ نیز بی‌پاسخ گذاشته شده است.

حالا در واپسین روزهای پایانی سال 1403،‌ اما اهالی فرهنگ و هنرهمچنان امیدوارند به تغییر،‌ امید دارند رویکردی که صالحی سال‌ها پیش در دوران حضورش در معاونت فرهنگی و پس از آن در وزرات ارشاد داشت،‌ این بار نیز برای نجات حوزه فرهنگ به کمک بیاید،‌ باید دید صالحی برنامه‌ای برای دمیدن روح تازه در حوزه فرهنگ در سال جدید دارد یا خیر؟

انتهای پیام/

به گزارش خبرگزاری تسنیم، امیر خوراکیان، مدیر کتابخانه و موزه ملی ملک، از برگزاری مجموعه‌ای از برنامه‌های متنوع و جذاب ویژه‌ی نوروز در این موقوفه‌ی فرهنگی و تاریخی خبر داد.
او با تأکید بر اهمیت ارائه‌ برنامه‌های فرهنگی برای عموم مردم در ایام نوروز، اظهار داشت: با آغاز بهار طبیعت، کتابخانه و موزه ملی ملک همچون سال‌های گذشته، پذیرای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به فرهنگ، هنر و تاریخ خواهد بود. امسال تلاش کرده‌ایم با برگزاری رویدادهای متنوع، فضایی دل‌نشین و پرمحتوا برای مهمانان نوروزی فراهم کنیم تا علاوه بر آشنایی با گنجینه‌های ارزشمند کتابخانه و موزه، لحظاتی خاطره‌انگیز را در این فضای فرهنگی تجربه کنند.

برنامه‌های ویژه نوروزی در کتابخانه و موزه ملی ملک

خوراکیان در ادامه به تشریح برنامه‌های تدارک دیده‌شده برای نوروز 1404 پرداخت و افزود: برنامه‌های امسال شامل اجرای موسیقی محلی و مقامی، کارگاه‌های عملی هنرهای سنتی در پنج حوزه (تذهیب، نقاشی خط، مشبک فلز، معرق منبت و نقاشی روی شیشه) و برگزاری تورهای تخصصی در حوزه‌های خوشنویسی، سکه، گیاهان دارویی و هنر در زندگی است. همچنین، با توجه به اهمیت سرگرمی‌های فرهنگی برای کودکان، برنامه‌های ویژه‌ای مانند قصه‌گویی، بازی، مسابقه، نمایش عروسکی و روایت افسانه‌های نوروزی برای این گروه سنی در نظر گرفته‌ایم تا تجربه‌ای متفاوت و آموزنده از حضور در موزه داشته باشند. ضمن اینکه ویژه برنامه مجازی با عنوان « نگارینه ملک» نیز برای دوستداران فضای مجازی تدارک دیده شده است.

“شب در موزه”؛ تجربه‌ای متفاوت از بازدید در ساعات شبانه

وی همچنین به برنامه‌ ویژه‌ «شب در موزه» اشاره کرد و گفت: یکی از رویدادهای شاخص نوروز امسال، برنامه‌ «شب در موزه» است که در تاریخ 7 فروردین از ساعت 10 صبح الی 21 شب برگزار خواهد شد. این برنامه فرصتی بی‌نظیر برای علاقه‌مندان است تا در ساعات شبانه، موزه را در فضایی متفاوت تجربه کنند و از بخش‌های ویژه‌ای که در این شب تدارک دیده شده است، بهره‌مند شوند.

خوراکیان در پایان افزود: ما مفتخریم که در نوروز 1404، با مجموعه‌ای از برنامه‌های فرهنگی، هنری و آموزشی، فضایی گرم و صمیمی را برای بازدیدکنندگان رقم بزنیم. امیدواریم علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ ایران، با حضور در کتابخانه و موزه ملی ملک، لحظاتی ارزشمند و پربار را تجربه کنند.

همچنین دو نمایشگاه تک‌اثر قرآن کوفی منسوب به امام حسن مجتبی (ع) و تقویم‌های رقومی که از نیمه ماه رمضان برپا شده بود در ایام نوروز نیز دایر است.

زمان برگزاری برنامه‌های نوروزی کتابخانه و موزه ملک به شرح زیر است: 5، 6، 9 و 10 فروردین: از ساعت 10 الی 17

7 فروردین (شب در موزه): از ساعت 10 الی 21.

انتهای پیام/

به گزارش خبرگزاری تسنیم، همزمان با فرارسیدن عید نوروز و سال 1404 هجری شمسی، به منظور ارائه خدمات کتابخانه‌ای به مخاطبان و مسافران نوروزی و بهره‌مندی اعضا از فرصت تعطیلات برای آمادگی شرکت در آزمون‌ها، 190 باب کتابخانه عمومی در این ایام فعال خواهد بود.

بر این اساس در ایام تعطیلات نوروز 1404 در مجموع 190 باب کتابخانه عمومی در سطح کشور در خدمت علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود. در سوم فروردین ماه با 182 باب، بیشترین تعداد کتابخانه فعال خواهد بود و در سیزدهم فروردین ماه حداقل 59 باب کتابخانه در کشور آماده ارائه خدمات است.

همچنین استان خراسان رضوی بیشترین تعداد کتابخانه فعال را در این ایام خواهد داشت.

بیشترین تعداد کتابخانه‌ها در روزهای سوم و چهارم فروردین با 182 و 181 باب، فعال خواهند بود.

فهرست کتابخانه‌های فعال در تعطیلات نوروز 1404 و ساعات کاری آنها را می‌توانید اینجا ببینید و از طریق سامانه مدیریت کتابخانه‌های عمومی به نشانی www.samanpl.ir به موقعیت آنها دسترسی پیدا کنید.

انتهای پیام/

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، از دوران کهن تا امروز در ایران جشن‌ها و آیین‌های بی‌شماری برپا شده است که بسیاری از آنها در گذر زمان به فراموشی سپرده شده‌اند، اما با همه تاریخ پر فراز و نشیب ایران، با وجود چندین شکست تاریخی و چیرگی بیگانگان بر ایران و هجوم اسکندر، تازی‌ها، مغول‌ها و دیگر بیگانگان نوروز همواره پایدار مانده و اکنون نمادی برای ایستادگی، آزادی و خردمندی ملتی است که می‌توان بر او ستم کرد اما هویت فرهنگی و سنت‌های مردمش را نمی‌توان گرفت.

نوروز از گذشته تا امروز همواره با آیین‌ها و سنت‌های مختلفی همراه بوده است؛ سنت‌هایی که گاه میان مردم ایران فرهنگی مشترک است و گاه مختص به یک ناحیه و منطقه‌ای خاص، با این همه، این ایام همواره برای ایرانی‌ها نمادی از زندگی، نوزایی و شکفتگی بوده است، از جمله آیین‌های مشترک میان تمام اقوام ایرانی، سفره هفت سین است که با گذر ایام، همچنان پای ثابت سفره‌های ایرانی در لحظه تحویل سال است.

امیراسماعیل آذر، پژوهشگر، در گفت‌وگویی با تسنیم، ریشه این سنت را این‌طور توضیح داد: آداب و رسوم مربوط به نوروز جزو آیین‌های فولکلور ایرانی‌هاست که از گذشته وجود داشته است، اما از زمان صفویه حضور آنها را در ادبیات فارسی شاهد هستیم. اوج پرداختن به این موضوعات در دوره قاجار است؛ و این موضوع هم نشئت‌گرفته از نگاه غربی‌ها به آداب و فرهنگ ایرانی‌هاست. سیاحان بسیاری در این دوران از غرب وارد ایران شدند و شروع به نوشتن درباره فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی‌ها کردند، اکثر این نقل‌قول‌ها از 200 سال پیش شروع شده است.

به‌گفته او؛ برای این موضوع هم نقل‌قول‌های متعددی وجود دارد، گفته می‌شود که در زمان‌های گذشته سینی‌ای از چین وارد ایران شد که در آن هفت گودی وجود داشت و در هرکدام از این گودی‌ها، یک عنصر و چون این سینی به هفت قسمت تقسیم شده بود،‌ به «هفت سین» معروف شد، این یک نقل قول است، اما در واقع این‌که چرا به «هفت سین»، «هفت سین» اطلاق می‌شود نه «هفت شین» کسی نمی‌داند. با وجود این، می‌توان درباره پیشینه هرکدام از اجزای هفت سین صحبت کرد؛ مثلاً سکه که تاریخ پیدایش آن کم‌وبیش مشخص است، برای آرزوی سالی پررونق در «هفت سین» گذاشته می‌شود، یا درباره «سبزه» نیز نقل‌قول‌هایی وجود دارد؛ مثلاً اینکه کسب‌وکار کشاورز رونق داشته باشد.

برخی از پژوهشگران بر این نکته تأکید دارند که تاریخ دقیق ورود هفت سین به مراسم نوروزی به‌طور دقیق مشخص نیست اما یکی از قدیمی‌ترین اسنادی که نشانگر نماد هفت سین است مطلبی است که ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه بیان کرده است: «چون جمشید بر اهریمن که راه خیر و برکت و باران و سبزشدن گیاه را گرفته بود، پیروز شد و دوباره باران باریدن گرفت و گیاهان سبز شدند، مردم گفتند روز نو (یعنی روز نوین و دوره‌ای تازه) آمده است، پس هر کسی ظرفی جو کاشت و مردم در روز نوروز در هفت طرح، هفت نوع غله کاشتند و سبز کردند.»

یکی دیگر از منابع کهنی که به هفت سین اشاره کرده «المحاسن و الاضداد» جاحظ است، در این کتاب آمده است که ساسانیان در نوروز هفت دانه را بر هفت ستون می‌کاشتند یا نانی می‌پختند از هفت غله مختلف.

در برخی از منابع هفت سین پیوندی با ریشه‌های اساطیری دارد، منیژه مشیری، پژوهشگر، در «نوروز و نگاهی کهن به سفره هفت سین» می‌نویسد: بررسی متون کهن تاریخی و اساطیر ایرانی نشان می‌دهد که نوروز و رسم‌های مربوط به آن، از جمله چیدن هفت سین، ریشه در زمان‌های بسیار دور دارد. چیدن سفره هفت سین در آن زمان‌ها فقط برای تزیین و زیبایی نبوده، بلکه فلسفه چیدن آن جنبه تقدیسی و آیینی داشته است.

به‌گفته او؛ سرزمین‌ها وقتی مورد تهاجم قرار می‌گیرند، معمولاً یکی از اهداف قوم فاتح، نابود و ریشه‌کن کردن فرهنگ و تمدن قوم مغلوب و جانشین کردن فرهنگ و تمدن خود است، همچنین به‌طور ویژه، قوم مهاجم سعی در تحمیل زبان و آداب و رسوم و جهان‌بینی خود دارد. مردم سرزمین اشغال‌شده برای حفظ فرهنگ و تمدن خود از راهکارهای مختلفی استفاده می‌کنند، برای مثال، ممکن است در ظاهر خود را مطیع وضعیت جدید نشان دهند، ولی در باطن به اعتقادات فرهنگ خود پایبند بمانند و مخفیانه آداب و رسوم خود را اجرا کنند، راهکار دیگر این است که مردم فقط یک رنگ و لعاب ظاهری از فرهنگ قوم غالب به آداب و رسوم کهن خود می‌زنند و خود را همسو با فرهنگ جدید نشان می‌دهند تا به این وسیله آداب و رسوم خود را زنده نگه دارند، حال اگر این تهاجم‌ها تکرار شود، رفته‌رفته اصل فرهنگ و تمدن آن قوم دستخوش تحولات گوناگونی می‌شود و این گسست‌های تاریخی، یک قوم را از اصل فرهنگ و تمدن خویش دور و بی‌خبر می‌سازد.

مشیری می‌افزاید: سرزمین ایران، نیز طی تاریخ خود درگیر چنین تهاجم‌هایی از جمله حمله اسکندر، اعراب، مغول و امثال آن بوده است، گرچه در حقیقت آنچه ما به‌عنوان سفره هفت سین در نوروز تدارک می‌بینیم، یادگاری به‌جامانده از دوران کهن است، بر اثر گذر از صافی تهاجم‌ها و رویدادهای متعدد تاریخی و فراز و نشیب‌های حاصل از آنها دستخوش تحولات گوناگونی شده است، پس سفره هفت سین در اصل چه بوده است؟

به‌گفته این پژوهشگر؛ مردم دوران باستان با چیدن سفره هفت سین نوعی مراسم آیینی برای هفت امشاسپند اجرا می‌کرده و آنچه را روی سفره هفت‌سین قرار می‌داده‌اند، در حقیقت هر یک نماد یکی از این هفت سپند بوده است. شاید طی تاخت‌وتازهای بیگانگان که سعی در نابودی فرهنگ این سرزمین داشتند، مردم برای حفظ این آیین باستانی خود ترجیح داده‌اند به‌جای استفاده از واژه‌های هفت سپند با حرف آغازین واژه سپند که حرف الفبایی «سین» است، نام رمزگونه و اختصاری «هفت سین» را جانشین کنند و در نتیجه آنچه در زمان حاضر به‌روی سفره هفت سین چیده می‌شود، چیزهایی است که پس از هر تهاجم، بنا بر اقتضائات شرایط فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و جغرافیایی در طول تاریخ به این سفره اضافه یا از آن حذف شده است.

انتهای پیام/+

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سیدمحمود جوادی، پژوهشگر به‌مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت امیرالمؤمنین، امام علی (ع)، در یادداشتی که برای انتشار در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده، نوشته است:

دنیا با همه زیبایی‌ها و زشتی‌هایش و اشکال مختلف تضادهایی که در آن وجود دارد، از دید دنیاپرستان دار بقا و از دید مومنان و زاهدان سرای ابتلا و فنا بوده و هست. دنیایی که از روز قدم نهادن حضرت آدم علیه السلام در آن تا امروز شاهد آمد و رفت انبیاء، صالحان، پادشاهان، ستمگران، دانشمندان، خوبان، مجرمان و … و … است، به مانند مائده‌ای است که برای مدت کوتاهی برای ما گسترانده شده تا از نعمت‌های مادی و معنوی آن به اندازه میل و ظرفیت خود بهره مند شویم و سپس از آن عبور کنیم.

این عروس هزار داماد از دیرباز تا کنون نزد دنیاپرستان عشرتگاهی برای کامیابی ها و تجربه کردن لذت های فراوان و بی پایان بوده است و برای زاهدان کاشانه ای تنگ و آزاردهنده که باید در آن مورد ابتلا و امتحان قرار بگیردند. دنیا، سرایی است که جَستن از چنگ دام هایش دشوار و دویدن دنبال لذت ها و سراب های بی پایانش ویرانگر و بدفرجام است.

با این حال توجه کردن به دنیا نه آن قدر مذموم است که باید به طور مطلق از آن دوری جُست و در آن رهبانیت پیشه کرد و نه پشت کردن به آن ممدوح است که تصور شود هدف از قرار گرفتن ما در این دنیا محروم کردن خود از نعمت‌های آن است، پس نباید از لذت‌های مشروع آن بهره‌مند شد. 

سخنی مشهور و منسوب به امام علی علیه ‌السلام که در آن خوب زیستن در دنیا و توجه به آخرت را به‌طور همزمان تشویق و ترغیب می کند، وجود دارد که می فرماید: «إعمَلْ لِدُنیاکَ کأنّکَ تَعیشُ أبدا، و اعمَلْ لآخرتِکَ کأنّکَ تَموتُ غَدا»؛ چنان برای دنیا کار کن که گویا جاودانه خواهی ماند و برای آخرتت چنان کار کن که انگار فردا خواهی مرد. البته مشابه این سخن در برخی متون و کتاب‌ها به رسول خدا (ص) و امام حسن مجتبی علیه السلام نیز نسبت داده شده است که نشان می دهد نگاه معصومین علیهم السلام به دنیا نگاهی کاملاً منطقی، متعادل و یکسان است و تناقضی میان فرمایشات ایشان در این زمینه وجود ندارد.

تعریف دنیا 

امام علی علیه ‌السلام با تأسی از قرآن کریم در بخشی از نهج البلاغه آنجا که ایجاب می‌کند، این‌ چنین دنیا را می ‌ستاید: «إنَّ الدُّنْیَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا، وَدَارُ عَافِیَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا، وَدَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا، وَدَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا. مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ، وَمُصَلَّى مَلاَئِکَةِ اللَّهِ، وَمَهْبِطُ وَحْیِ اللَّهِ، وَمَتْجَرُ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ.اکْتَسَبُوا فِیهَا الرَّحْمَةَ، وَرَبِحُوا فِیهَا الجنّة» (حکمت 131)؛ دنیا سراى صدق و راستى است براى آن ‌کس‌ که به راستى با آن رفتار کند و جایگاه عافیت است براى کسى‌ که از آن چیزى بفهمد و سراى بى ‌نیازى است براى آن‌ کس ‌که از آن توشه برگیرد، و محلّ موعظه و اندرز است براى کسى که از آن اندرز گیرد. دنیا مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى و تجارتخانه اولیاى الهى است. آنان در دنیا رحمت خدا را به ‌دست‌ آورده و بهشت را سود بردند).

همان‌گونه که دنیا از نظر امیرالمومنین علی علیه السلام مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى و تجارتخانه اولیاى الهى است، آن حضرت مارا از غرق شدن در امور دنیا برحذر می‌دارد و نسبت به معایب آن آگاه می‌سازد.

امام علی علیه السلام در خطبه 82 نهج البلاغه در توصیف دنیا می‌فرماید: «مَا أَصِفُ مِنْ دَارٍ أَوَّلُهَا عَنَاءٌ، وَآخِرُهَا فَنَاءٌ! فِی حَلاَلِهَا حِسَابٌ، وَ فِی حَرَامِهَا عِقَابٌ. مَنِ اسْتَغْنَى فِیهَا فُتِنَ وَ مَنِ افْتَقَرَ فِیهَا حَزِنَ، وَ مَنْ سَاعَاهَا فَاتَتْهُ وَ مَنْ قَعَدَ عَنْهَا وَاتَتْهُ، وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْهُ»؛ چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتداى آن سختى و مشقّت، و پایان آن نابودى است در حلال دنیا حساب، و در حرام آن عذاب است. کسى که ثروتمند گردد فریب مى‌خورد، و آن کس که نیازمند باشد اندوهناک است، و تلاش کننده دنیا به آن نرسد، و به رها کننده آن، روى آورد. کسى که با چشم بصیرت به آن بنگرد او را آگاهى بخشد، و آن کس که چشم به دنیا دوزد کور دلش مى‌کند.

توصیف معایب دنیا

امام علیه‌السلام همچنین در آغاز فراز سوم خطبه 83 یا خطبۀ غراء ضمن توصیف برخی از معایب دنیا، مردم را از آن بر‌حذر می‌دارد و می‌فرماید: «فَإِنَّ الدُّنْیَا رَنِقٌ مَشْرَبُهَا رَدِغٌ مَشْرَعُهَا یُونِقُ مَنْظَرُهَا وَ یُوبِقُ مَخْبَرُهَا، غُرُورٌ حَائِلٌ وَ ضَوْءٌ آفِلٌ وَ ظِلٌّ زَائِلٌ وَ سِنَادٌ مَائِلٌ، حَتَّى إِذَا أَنِسَ نَافِرُهَا وَ اطْمَأَنَّ نَاکِرُهَا قَمَصَتْ بِأَرْجُلِهَا وَ قَنَصَتْ بِأَحْبُلِهَا وَ أَقْصَدَتْ بِأَسْهُمِهَا وَ أَعْلَقَتِ الْمَرْءَ أَوْهَاقَ الْمَنِیَّةِ قَائِدَةً لَهُ إِلَى ضَنْکِ الْمَضْجَعِ وَ وَحْشَةِ الْمَرْجِعِ وَ مُعَایَنَةِ الْمَحَلِّ وَ ثَوَابِ الْعَمَلِ. وَ کَذَلِکَ الْخَلَفُ بِعَقْبِ السَّلَفِ، لَا تُقْلِعُ الْمَنِیَّةُ اخْتِرَاماً وَ لَا یَرْعَوِی الْبَاقُونَ اجْتِرَاماً، یَحْتَذُونَ مِثَالًا وَ یَمْضُونَ أَرْسَالًا إِلَى غَایَةِ الِانْتِهَاءِ وَ صَیُّورِ الْفَنَاءِ»؛

دنیا آبشخورى تیره است و گل آلود. ظاهرش دلفریب است و باطنش هلاک کننده. فریبى است زودگذر و فروغى است غروب کننده و سایه اى است ناپایدار و زوال یابنده و تکیه‌گاهى است فرو ریزنده. فریبندگى کند تا انس گیرد به او، کسى که از آن گریزان است و دل بندد به او، آنکه او را ناخوش دارد. آن گاه چموشى کند و لگد پراکند و دامهاى خود بگسترد و تیرهاى خود در کمان راند و آدمى را در کمند مرگ افکند و به خوابگاهى تنگ و بازگشتگاهى دهشت آورش کشد تا به عیان پاداش اعمال نیک و کیفر کردارهاى بد خویش بنگرد. و این چنین اند کسانى که پس از این مى‌آیند و جانشین گذشتگان مى شوند، زیرا مرگ از هلاک کردنشان باز نایستد و بازماندگان نیز از ارتکاب گناه دست باز ندارند و از کرده پشیمان نشوند، بلکه از رفتار پیشینیان پیروى کنند و پى در پى مى‌گذرند و مى‌روند تا به سر منزل فنا رسند.

امام علی علیه السلام همان گونه که مردم را- طبق دستور قرآن که می‌فرماید: «وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا» (آیه77 سوره قصص) – به بهره‌ مندی‌ در دنیا را ترغیب می‌کند و در عین حال آنان را از افتادن در دام آن برحذر می‌دارد، خود را در درجه اول به سطحی ممتاز و دست نیافتنی در زمینه زهد و دوری از زرق وبرق دنیا رسانده تا الگوی زنده‌ای در ساده‌زیستی باشد و نیز بهانه‌ای دست دشمنان خود ندهد تا آنها نگویند او مردم را به ساده زیستی تشویق می‌کند اما خود به توصیه‌ها و گفته‌های خود عمل نمی‌کند.

نکوهش دنیا

دنیایی‌ که انسان را در دام خود گرفتار کند و به آرزوهای دراز بفریبد و او را از خدا جدا کند، از‌ نظر امیر المومنین علی علیه‌السلام غیر قابل قبول و مطرود است و در‌باره‏‌اش در بخشی از نامه ی شماره 45 نهج‌البلاغه چنین مى ‏فرماید: إِلَیْکِ عَنِّی یَا دُنْیَا، فَحَبْلُکِ عَلَى غَارِبِکِ، قَدِ انْسَلَلْتُ مِنْ مَخَالِبِکِ وَ أَفْلَتُّ مِنْ حَبَائِلِکِ وَ اجْتَنَبْتُ الذَّهَابَ فِی مَدَاحِضِکِ؛ (ای دنیا از من دور شو! زیرا من زمام تو را به گردنت انداخته، خود را از چنگ تو بیرون کشیده و از دام‌هایت گریخته و از گام نهادن در لغزش‌گاه‌های تو دوری گزیده‏‌ام.)

امیر مؤمنان در نهج‌البلاغه در باب نکوهش دنیا، بسیار زیبا و بلیغ و هنرمندانه سخن می‌گوید؛ زیرا مردم 23 سال پس از وفات پیغمبر، شدیداً گرفتار و اسیر زرق و برق دنیا شده بودند، و این دست گره‏ گشا سعى مى‏کند گره‏هاى این کمند را از دست و پاى آن‌ها بازکند. در‌واقع امیر مؤمنان علیه ‌السلام که به‌عنوان پیشوای آزادگان خود را از بند اسارت دنیا رهانیده و در طول زندگی خود پیوسته آن را خوار و حقیر شمرده، در‌واقع کاملاً دنیا را طرد کرده و به‌ روشنی بیان می‌کند که او را به این دنیا نیازی نیست و فریب‌کاری‌های دنیا در او تأثیری ندارد؛ زیرا آن را سه‌طلاقه‌ کرده است: «یَا دُنْیَا یَا دُنْیَا إِلَیْکِ عَنِّی أَ بِی تَعَرَّضْتِ أَمْ إِلَیّ تَشَوَّقْتِ لَا حَانَ حِینُکِ هَیْهَاتَ غُرِّی غَیْرِی لَا حَاجَةَ لِی فِیکِ قَدْ طَلَّقْتُکِ ثَلَاثاً لَا رَجْعَةَ فِیهَا». در‌واقع این تعبیر پیشوای پارسایان، علی علیه‌السلام بیانگر ترک کامل دنیای مذموم و کنایه از نهایت نکوهیدگی و زشتی آن است.

امام علی(ع) می‌فرمایند: به دنیا به دید بی اعتنایی که بی میل به آن هستید نگاه کنید زیرا به خدا سوگند به زودی ساکنان زمین نقل مکان می کنند و آنان که با خوش گذرانی با کمال آسایش بسر می‌برند به سخت‌ترین شرایط گرفتار می‌آیند. جوانی ای که رفته به انسان باز نمی گردد و کسی نمی داند برای آینده چه بر سرش خواهد آمد که منتظر آن باشد. شادی در دنیا با غم آلوده است، نیروی بدن به طرف ضعف و سستی می گراید بنابراین فراوان بودن شادی آفرینان شما را مغرور نگرداند زیرا شگفت‌انگیزان به شما وفا نخواهند کرد. خدا رحمت کند کسی را که فکـر کـنـد و پند بگیرد و بینا شود. آنچه در دنیا وجـود دارد به زودی مثل ایـن است کـه قبل نبوده است و آنچه از آخرت وجود دارد به زودی مثـل باقیها خواهد بود.

فرازهایی از کلام امیرالمومنین‏ در باب دنیا

«خُذ مِن الدُّنیا ما أَتاکَ، و تَوَلَّ عمَّا تَولّى عنک، فإن أنت لم تَفعل فأجمِل فى الطَّلَب.» (نهج البلاغه، حکمت 393) از دنیا همان قدر بگیر که به تو مى‏رسد و آنچه از تو رو گرداند، نادیده بگیر و اگر نمى‏توانى چنین باشى لااقل خواسته ات را کمتر کن.

«إذا أقبلت الدّنیا على أحدٍ أعارته محاسن غیره، و اذا أدبرت عنه سلبته محاسن نفسه.» (مروج الذهب، ج 3، ص 434) اگر دنیا به کسى رو کند، خوبی‌هاى دیگران را به طور موقت به او مى‏دهد، و زمانى که به کسى پشت کند، امتیازات و نیکی‌هاى خود او را هم از او مى‏‌گیرد.

«مَن طَلَبَ الدُّنیا طَلَبهُ المَوت حتّى یُخرِجَه عَنها، وَ مَن طلب الآخرة طلبته الدّنیا حتّى یستوفى رزقه منها.». (العقد الفرید، ج 3، ص 157) آن که دنبال دنیا رود مرگ دنبالش مى‌‏رود تا او را از دنیا ببرد و آن که طالب آخرت است دنیا در طلبش مى‏‌رود تا رزقش را به او برساند.

«لایترک الناس شیئاً من أمر دینهم لاستصلاح دنیاهم الّا فتح اللّه علیهم ما هو أضرّ منه.» (نهج البلاغه، حکمت 106) مردم چیزى از امور دینشان را براى نفع دنیایشان ترک نمى‏کنند مگر آن که خداوند زیان‌بارتر از آن را به رویشان خواهد گشود.

«من أصبح على الدّنیا حزیناً فقد أصبح لقضاء اللّه ساخطاً…و من لهج قلبه بحبّ الدنیا التاط قلبه منها بثلاثٍ: همّ لا یغبّه، و حرص لا یترکه، و أملٍ لا یدرکه.» (تذکرة الخواص، ص 144) کسى که به خاطر دنیا اندوهگین باشد از قضا و قدر الهى ناخشنود است…و آن که دلش با دوستى دنیا پیوند خورده باشد قلبش به سه چیز آلوده گردد: اندوهى که از او جدا نشود، حرصى که او را ترک نگوید و آرزویى که هیچ‏گاه به آن نخواهد رسید.

«مثلُ الدُّنیا کَمَثَل الحَیَّةِ، لَیِّنٌ مَسُّها، وَ السَّمُّ الناقِعُ فى جَوفِها، یَهوى إلیها الغِرُّ الجاهل، و یَحذَرُها ذواللُّب العاقِل.» (نهج البلاغه، حکمت 119) دنیا همانند مار است، لمس کردن آن، نرم و ملایم است اما درونش از زهر آکنده است، لذا فریب خورده نادان به آن میل پیدا مى‌‏کند و هوشیار عاقل از آن حذر مى‏‌کند.

«احذروا الدّنیا فإنّها غذّارةٌ غرّارةٌ خدوعٌ، معطیةٌ منوعٌ، ملبسةٌ نزوع، لایدوم رخاؤها، ولا ینقضى عناؤها، و لا یرکد بلاؤها.». (همان، خطبه 220) از زرق و برق دنیا بر حذر باشید که دنیا خیانتکارى است فریبنده و نیرنگباز، بخشنده‏اى است منع کننده، پوشنده‏اى است برهنه سازنده، آرامش آن بى دوام، مشکلاتش بى پایان، و بلاهایش قطع ناشدنى است.

«مَن کانَتِ الدُّنیا هَمَّهُ کَثُرَ فى القیامةِ غَمُّه.» (شرح ابن ابى الحدید، ج 20، ص 211) کسى که دنیا همتش باشد در قیامت اندوهش بسیار گردد.

«مَن کانَتِ الدُّنیا هَمَّهُ اشتدّت حَسرَتُهُ عِندَ فِراقِها.» (مستدرک نهج البلاغه، ص 165) آن که دنیا همتش باشد به هنگام جدایى از آن، حسرتش شدید خواهد بود.

«الدُّنیا سَمٌّ یَأکُلُهُ مَن لا یَعرِفُه.» (غررالحکم، ج 1، ص 69) دنیا، زهرى کشنده است هر که نشناسدش آن را مى‏خورد.

«المَغبُونُ مَن شَغَلَ بِالدُّنیا، وَفاتَه حَظُّهُ مِن الآخرة.» (همان، ص 106) زیانکار کسى است که سرگرم دنیا شده و بهره‏اش از آخرت از دستش رفته است.

«إیّاک و الوَلَهَ بالدُّنیا، فإنّها تُورِثُکَ الشَّقاءَ وَ البَلاء، و تَحدُوک على بَیعِ البَقاءِ بالفَناء.» (نهج البلاغه، خطبه 28)

بر تو باد به دورى از شیفتگى به دنیا، زیرا که تو را به بدبختى و گرفتارى مى‌‏اندازد و تو را به طرف فروختن آخرت به سراى نیستى مى‏‌راند.

انتهای پیام/